حیدر حب الله

ترجمه: سعید نورا

سؤال[1]: شما در پاسخ به یکی از سؤالات پیرامون ماه صفر اشاره کردید[2] که در برخی از امور مثل گریه کردن، در روایات به استحباب آن تصریح شده است ولی در برخی دیگر از آن ها مثل قمه زنه و راه رفتن مثل سگ به سمت مشاهد مشرفه و... تصریحی در نصوص نداریم و اشاره کردید که دومی ممکن است مشمول عمومات باشد و اگر چنین باشد، معیار مفهوم عرفی و متغیر حزن و جزع و امثال آن خواهد بود و بر این اساس، بحثی که از سوی اندیشمندان و علمای حوزوی مطرح می شود، در مورد این که آیا برخی از این پدیده ها در زمان ائمه اطهار علیهم السلام و اصحاب آن ها رایج بوده است یا نه، هیچ معنا و توجیهی ندارد، به جز از جهت تحقق عناوین ثانویه و میزان سازگاری این پدیده ها با ماهیت این مناسبت و صاحب آن و میزان سازگاری آنها با کرامت مؤمن در تقلید از سگ مثلاً یا فرو بردن بدن در گل؟

پاسخ: اصولاً اگر این کارها به لحاظ عرفی تعبیری از حزن و احیای امر باشد و هیچ مانعی به عنوان اولی یا ثانوی در برابر آن قرار نگیرد، هیچ مانعی وجود ندارد که مشمول برخی از عمومات در این زمینه قرار گیرند. اما باید توجه داشته باشیم که حتی در این صورت نیز این کارها به عنوان خود مستحب نیستند.

هنگامی که برخی از علما و فرهیختگان و فضلای حوزوی در مورد عدم وجود این یا آن شعیره اختلاف نظر می کنند، به یکی از چهار موضوع زیر که منشأ این اختلاف است برمی گردد:

1 – کارهایی از قبیل (راه رفتن روی آتش، قمه زنی، خزیدن به سمت حرم و...) با عنوان اولی آن مستحب نیست، چنانکه برخی از علما آنچنان که از سخنان ایشان برمی آید، در تلاش هستند تا استحباب برخی از این اعمال را با عنوان اولی ثابت کنند یا سعی دارند که آن را به همین عنوان به دین نسبت دهند این چیزی است که سخنان برخی از علما به آن صراحت یا اشاره دارند علمایی همچون: سید محمد شیرازی رضوان الله علیه و سید صادق شیرازی حفظه الله و دیگران، که می بینیم برای قمه زنی به برخی از روایات خاص یا فعل حضرت زینب سلام الله علیها یا غیر آن، استناد می جویند.

2 – این کار هرچند به عنوان اولی مشروع باشد، ولی به عنوان ثانوی ناپسند و مرجوح است و این موضوع منشأ بسیاری از مواضع رد و انکار نسبت به برخی از اعمال در مظاهر عزاداری حسینی است و جریان خط امام خمینی امروزه به همین نقطه برمی گردد و این همان رویکردی است که در کلمات سید علی خامنه ای حفظه الله نیز ملاحظه می شود.

3 - عنوان شعیره بر این کارها ثابت نیست حتی اگر ثابت شود که عمومات شامل این موارد می شود. چرا که عده ای سعی دارند عنوان شعیرة را حتی به اموری که اخیراً رواج پیدا کرده اند اطلاق کنند همچنان که رویکرد برخی از معاصرین این چنین است. مقصود از عمومات در این جا تنها عمومات گریه نیست که ممکن است ادعا شود که از گریه غیر متعرف انصراف دارند بلکه مقصود عموماتی مانند احیاء امر و ذکر مصیبت و جزع است. البته اگر اصل عموماتی در مورد جزع ثابت باشد.

4 – این کارها به عنوان اولی حرام هستند و این رویکرد سید محمد حسین فضل الله رحمه الله در مواردی مثل قمه زنی است که آن را ضمن ضرررساندن حرام به نفس و بدن قرار می دهد.

بنابراین اختلاف بین کسانی که این کارها را جایز دانسته و کسانی که آن را جایز نمی دانند یا به دلیل نفی استحباب این افعال به عنوان اولی یا تحریم آنها به عنوان ثانوی یا به تحریم آنها به عنوان اولی یا به نفی عنوان شعیرة نسبت به این امور مادامی که در عصر نص وجود نداشته اند و در قرآن و سنت به آن تصریح نشده، بازمی گردد.

اما سخن شما در مورد تناسب این کارها با کرامت مؤمن و موارد دیگر، این بحث در رابطه با عدم وجود مانع اولی یا ثانوی است و از اینرو طرفی که این کار را مشروع می داند هیچ منافات برای حق مومن و کرامت وی در این کارها نمی بیند تازمانی که از طرفی باب مشروعیت جزع را گشوده است و از طرف دیگر این باب را باز کرده است که کسی که ما برای وی عزاداری می کنیم جایگاه اهل بیت است که مقام شخصی افراد در قیاس با آن بسیار رخیص و کم ارزش است بنابراین ورود در مثل این امور با ایشان در سطح یک بحث متقاعدکننده با ایشان دشوار است.

_____________________

[1] حیدر حب الله، إضاءات فی الفکر والدین والاجتماع ۳: سوال 478.

[2] (إضاءات في الفكر والدين والاجتماع، سؤال شماره 327)