حیدر حب الله

ترجمه: سعید نورا

سؤال[1]: مایلم بدانم حدیث منقول از علی علیه السلام یعنی«لا أمر لمن لا طاعة له»، دقیقاً به چه معنا است؟ با تشکر فراوان.

پاسخ:حديث با صیغه «لا امر لمن لایطاع» و مشهورتر از آن با صیغه «لا رأي لمن لایطاع » نقل شده است و در ضمن خطبه مشهور امام علی علیه السلام که در بعضی فرازهای آن از اصحابش انتقاد می کند آمده است. در معنای این سخن چند احتمال وجود دارد:

1- هر کس حق اطاعت شدن نداشته باشد حق امر کردن نیز ندارد. بنابراین عدم وجوب اطاعت از او حق امر را نیز از او سلب می‌کند. پس اگر شخصي مثلا حاکم شرع نبوده و اطاعت از او واجب نبود چنین شخصی اگر امری صادر نماید اطاعتش ضرورتی ندارد و مراد از اين که نظری ندارد همین است یعنی به نظرش عمل نمی‌شود.

بر اساس این تفسیر، این جمله در روح خود انشائیه است و مراد این است که اطاعت امر آنکه در نزد خدا واجب الاطاعه نیست بر شما وجوبی ندارد.

2 -اینکه ضرب المثلی برای کسی که به علت عدم اطاعت دیگران از او به مرادش نمی‌رسد. اطاعت از او واجب است و باید به نظرش عمل شود، اما مردم تسلیم نظر او و فرمان او نیستند، بنابراین در مورد این شخص گفته می شود که او نظری ندارد یا دستوری ندارد. چون نظر و امر او چنان است که گویی وجود ندارد. گویی از باب نفی مجازی حقیقت یک چیز، کنایه از عدم تأثیر و نافرمانی است. این برداشت از روایت با توجه به سیاق این خطبه معروف نزدیک تر به نظر می رسد و در میان مفسران نهج البلاغه نیز مشهور است.

3ـ اگر تعبیر این روایت، مطابق با نقل شما باشد، می توان احتمال سومی را نیز فرض کرد و آن این که منصب حکومت بر مسلمانان برای شخص غیر عادل که مطیع خداوند نباشد شایسته نیست اما این معنی با دو تعبیر متداول از این روایت در مصادر حدیث و تاریخ انسجام ندارد. والله اعلم.

______________________ 

[1] حیدر حب الله، إضاءات فی الفکر والدین والاجتماع ۳: سوال ۴۰۸.