حیدر حب الله

ترجمه: سعید نورا

سوال[1]: خداوند متعال فرمود: ﴿وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِ الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِنْ قَالَ بَلَى وَلَكِنْ لِيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ﴾، چرا پیغمبر خدا حضرت ابراهیم از خداوند می خواهد که کیفیت احیای مردگان را به وی نشان دهد؟ چرا این پرندگان را بر کوه گذاشت؟ چرا چهار پرنده؟ نام آن ها چیست؟ چرا خداوند آیه را با این جمله ختم کرد: و بدانید که خداوند عزیز و حکیم است؟

پاسخ: از آیه شریفه چنین فهمیده می شود که حضرت ابراهیم علیه السلام به احیای مردگان توسط خداوند معتقد بوده و به آن ایمان داشته است، اما چیزی فراتر از اعتقاد نظری می خواسته است که همان طمانینه و آرامش قلبی و روحی است. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌گوید: «فقد ظهر أنّ وجود الخطورات المنافية للعقائد اليقينية لا ينافي الإيمان والتصديق دائماً، غير أنّها تؤذي النفس، وتسلب السكون والقرار منها، ولا يزول وجود هذه الخواطر إلا بالحسّ أو المشاهدة، ولذلك قيل: إنّ للمعاينة أثراً لا يوجد مع العلم» (الميزان في تفسير القرآن 2: 374).

اما قرار دادن پرندگان بر کوه یا علت پرنده بودن یا نام آنها مطالبی است که از خود آیه شریفه چیزی در مورد آنها نمی دانیم و روایاتی در نامگذاری پرندگان ذکر شده است. آنها عقاب و اردک و طاووس و خروس (الصدوق، التوحید: 132) و یا هدهد و طاووس و کلاغ هستند (الصدوق، الخصال: 265). و نقل شده است که این کوه ها، ده کوه بوده است و چیزهای دیگر که اعتماد و یقین به آن مشکل است تا گرفتار گمانه زنی و فال غیب نشویم.

اما استفاده از تعبیر عزت و حکمت، متناسب با سیاق آیه شریفه است. زیرا این واقعه خداوند را قوی و عزیز و مقتدر جلوه می دهد که کم نظیر بلکه بی نظیر است و همین طور او را حکیم و مدبر امور در آفرینش و رستاخیز معرفی می کند. در این موضوع تفاوتی ندارد که این آیه را این گونه تفسیر کنیم که حضرت ابراهیم پرندگان را تکه تکه کردند، سپس هر قسمت را بر کوهی گذاشتند، چنانکه نظر مشهور مفسران این چنین است یا این که آیه را این چنین تفسیر کنیم که خداوند از ابراهیم خواست که این پرنده ها را تربیت کند تا به او انس گیرند و سپس ان ها را به صورت زنده بر روی کوه ها بگذارد و پس از آن، این پرندگان را به سمت خود دعوت کند، چنانکه برخی به آن تمایل دارند، هرچند که این تفسیر خلاف ظاهر به نظر می رسد. والله العالم.

_____________________

[1] حیدر حب الله، إضاءات فی الفکر والدین والاجتماع 1: سوال 291.