حیدر حب الله

ترجمه: سعید نورا

سوال[1]: فلاسفه و عرفاء اهتمام زیادی به حرف فاء در آیه ﴿كُن فَيَكُونُ﴾، دارند و از فاصله بین (كن) و (يكون)، بسیار سخن می گویند. همانطور که می دانید دیدگاه خاصی در این زمینه دارند. این جمله که چندین بار در قرآن کریم آمده است را چگونه می فهمید؟

پاسخ: اگر تنها همین آیات شریفه را مد نظر قرار دهیم. این تعبیر ترکیبی عربی لغوی است که برای بیان فوریت تحقق هنگام اراده ی یک چیز است. مثلا می گوییم: إذا أراد الملک شیئا کان و صار. (پادشاه اگر چیزی را به خواهد بلافاصله محقق خواهد شد.) خداوند متعال نمی گوید: (کن) و معدومی را مورد خطاب قرار نمی دهد که «کن فیکون» بلکه این ها همه تعابیری کنائی هستند از سلطنت تام بر یک چیز و مقدمات آن و در دست داشتن زمام همه امور و تحقق آن چه اراده می کند در همان لحظه ای که اراده می کند.

شریف رضی که دارای ذوق بلاغی و عمق لغوی است می گوید: «..فالمراد إذن بذلك: الإخبار عن عظيم قدرة اللَّه سبحانه، وسرعة مضي أمره، ونفاذ تدبيره. نحو قوله: ﴿إِنَّما قَوْلُنا لِشَيْءٍ إِذا أَرَدْناه أَنْ نَقُولَ لَه كُنْ فَيَكُونُ﴾[2]. وهذا إخبار عن وقوع أوامره من غير معاناة ولا كلفة، ولا لغوب ولا مشقة»[3] (تلخيص البيان في مجازات القرآن: 161، و ر.ک ص 192، 293؛ و حقائق التأويل: 359).

آن چه که برخی از فلاسفه و عرفاء در این موضوع بیان کرده اند، هیچ دلیلی در لغت بر اساس بُعد ترکیبی، بلاغی و استخدامی ندارد. اگر به دنبال آن هستند که آیه را تنها طریقی برای رسیدن به مباحث عقلی و فلسفی در وجود قرار دهند، این کار با تفسیر خود آیه متفاوت است. چرا که آن ها ـ مخصوصاً عرفا ـ وقتی آیه ای را می آورند به قدری که آیه را می خواهند کلیدی برای افکار و آن چه خود به آن رسیده اند قرار دهند به آن اندازه به دنبال تفسیر آن نیستند.

[1] حیدر حب الله، إضاءات فی الفکر والدین والاجتماع 1: 158 ـ 159. سوال 88.

[2]. )رستاخیز مردگان برای ما مشکل نیست؛ زیرا) وقتی چیزی را اراده می‌کنیم، فقط به آن می‌گوییم: «موجود باش!» بلافاصله موجود می‌شود. نحل: 40.

[3]. بنابراین مراد از این مطلب خبر دادن از عظمت قدرت خدای سبحان است و سرعت انجام کارش و تحقق تدبیرش مثل این گفته خدا: ﴿إِنَّما قَوْلُنا لِشَيْءٍ إِذا أَرَدْناه أَنْ نَقُولَ لَه كُنْ فَيَكُونُ﴾ و این خبر دادن از تحقق دستورات خدا بدون تاخیر و مشکلی است، و نه دشواری و سختی.