حیدر حب الله

ترجمه: مجمع علمی طور سینا

سوال[1]: علامه مامقانی می گوید آنچه در نزد علمای پیشین – به ویژه علمای قدیمِ قم – غلو محسوب می‌شد امروزه از عقائد مسلّم و واضح شیعیان محسوب می شود. در اینجا سوالی مطرح می‌شود و آن اینکه آیا عقیده، قابلیت زیاد شدن و تغییر یافتن را دارد؟ آیا علمای دینی به این مساله ملتزم می شوند؟ آیا این مساله همان تعدد قرائت های دینی نیست که جریان تقلیدی آن را قبول ندارند؟

جواب: بر اساس مبانیِ کسانی که شما آنها را جریان تقلیدی نامیدید این اشکال وارد نیست؛ زیرا از نظر آنها، علمای متقدم و پیشین، آگاهی کافی برای فهم امامت نداشتند و از نظر علمای متاخر – بعد از پیشرفتها و تحولات علم کلام و فلسفه و عرفان – احادیث شریفی که به اعتقاد علمای متقدم، جعلی و کذب بودند شکل دیگری پیدا کردند. علمای متاخر متوجه صدقِ محتوای این احادیث شدند مخصوصا بعد از اینکه برهان‌های عقلی بر صحت این محتواها اقامه شد و یا اینکه این محتواها به صورت کامل فهم گردید و مقاصد این روایات به گونه ای درک شد که از نگاه علمای متقدم، در تناقض با قرآن و سنت نیست. لذا این تفاوت بین دیدگاه علمای متقدم و متاخر، تخطئه است نه تصویب. دقیقا مانند برخی از فتاوای علمای متقدم که علمای متاخر آنها را کنار گذاشتند مانند منزوحات بئر در باب طهارت. پس از نظر آنها، این تفاوت دیدگاه از باب تعدد قراءات – که همه آنها معتبر باشند – نیست بلکه تعدد قراءاتی است که فقط یکی از آنها معتبر و صحیح می باشد. لذا بر اساس مبانی معرفتیِ علمای متاخر، هیچ تناقضی در نظریه آنها نیست. بدین صورت می توان فهمید یک عقیده ممکن است در طول زمان، از حیث عمق و محتوا، تحولاتی را از سر بگذراند همانطور که جزئیات اعتقادی نیز ممکن است مسائلی اجتهادی باشند که آراء و دیدگاه های متفاوتی درباره آنها ظاهر شود.

[1] اضاءات فی الفکر و الدین و الاجتماع ج 1ص 138