حیدر حب الله

ترجمه: مجمع علمی طور سینا

پرسش[1]: اگر وجود، مشکک است و به حسب مراتب وجودی، متجلی شده و در اثناء قوس نزول، وجودات مختلف با توجه به سعه وجودی خویش، ظاهر می­شوند چگونه ممکن است که این موجودات سعه وجودی جدیدی پیدا کرده و با حرکت در اثناء قوس صعود، بالا رَوَند؟ چرا در اثناء قوس نزول به حسب سعه وجودیِ حقیقیِ خود که در ذاتش نهفته، ظاهر نمی شود؟

پاسخ: سخن شما را دقیقا نفهمیدم، ولی منظور فلاسفه و عرفا از این اندیشه این مطلب است که حقیقت هستی واحد است و این حقیقت واحد همان حق تعالی­ است. ظهور حضرت حق با شدت آغاز می­شود و در ادامه کم­ کم از شدت این ظهور کاسته می­شود تا به جهان مادی برسد. این جهان از دیدگاه ایشان جهان فروپاشیدگی و ناهمسانی است. با فرایند تجلی و ظهور است که طبق نام­گذاری ما جهان پدیدار می­شود و در همین فرایند است که امور حدود وجودی خود را می­یابند. ولی قوس صعود بازگشت به نقطه­ ی آغاز است.

اجازه دهید برای درک بهتر، هستی را با اسباب بازی یویو مقایسه کنم. هنگامی که این کُره­ کوچک را که به نخ در دست ما چسبیده است به سمت زمین پرتاب می­کنیم، حرکتش را با شدت آغاز می­کند تا به دورترین نقطه از آغاز خود برسد – دورترین نقطه آن­جا است که این کره دیگر هیچ قدرتی برای دور شدن و حرکت ندارد- سپس به جایگاه نخست خود بازمی­گردد ( و الیه ترجعون) ( و الیه المصیر). شاید این مقایسه­ و تشبیه بتواند اندیشه­ ی رابطه خداوند با جهان را از دیدگاه این دسته از فیلسوفان معرفی کند.

برای روشن­تر شدن این اندیشه می­توانیم از نظریه بعضی از ذره­گرایان کمک بگیریم. طبق دیدگاه آن­ها جهان هیچ شباهتی به آن چیزی که می­بینیم ندارد، گویا ابزاری در اختیارشان است که با آن جهان را مجموعه­ بی­کران از ذرات می­بینند که به شیوه­ی خوف انگیزی در فضا شناوراند. از نظرگاه آنان چیزی به نام جهان، زمین، خورشید و ماه وجود ندارند، بلکه همگی از ماده و ذره­ هایی تشکیل شده است که جنبش بی ­نهایتی دارند و سروصدایشان هستی را پرکرده است ولی گوش انسان، توان شنیدن آن را ندارد. هنگامی که این ذرات در حالات خاصی قرار می­گیرند و جنبش خاصی را شکل می­دهند آفرینش جدیدی پدیدار می­شود که نام آن را حیوان، گیاه، جماد، زید یا عمرو می­گذاریم. پس از این زاویه هیچ ماهیت و صورت نوعیه ­ای در جهان دیده نمی­شود. بنابراین ماهیتها، تنها عناوین و نام ­هایی هستند که که خود عقل برای تقسیم بندی چیزهای اطراف انسان، اختراع کرده است و این ناهمسانی­ های بین اشیاء، عرضی است و نه ذاتی، در نتیجه وابسته­ ی به جایگاه و جنبش این ذرات است.

این چهره­ ی دیگر از جهان است (که بیشتر شبیه مشاهدات مهندس رایانه به داخل آن است که در این نگاه برنامه ها و سخت افزارهای آن سراسر پیچیده ­گی است و با نگاه من به عنوان بیننده صفحه­ ی رایانه متفاوت است چرا که برای من همه چیز عادی به نظر می­رسد) که فلاسفه با کمک عقلشان می­خواهند آن را کشف و مشاهده کنند و به دیگران هشدار ­دهند که به ظواهر فریبنده­ ی این جهان اکتفا نکنند؛ چرا که حقیقت هستی، مغز و لب دیگری دارد که برای ما آشکارا نمایان نمی­شود. بنابراین همه چیز از طریق قوس نزول تمام این عوالم را طی می­کند لکن قوس صعود کاملا با قوس نزول متفاوت است.

[1] اضاءات فی الفکر و الدین و الاجتماع ج 2 ص 54