حیدر حب الله

ترجمه: سعید نورا

سوال[1]: فرق بین حق و حقیقت چیست؟ معنای حدیث شریف «إنّ علی کلّ حق حقیقة» چیست؟

پاسخ: حقیقت ـ در لغت ـ به معنای دلیل و علامت و آن چیزی که به وسیله آن به چیز دیگری اشاره می شود یا چیزی با آن ثابت می شود. اصل آن در زبان عرب: رایه (پرچم) است چون پرچم علامت و دلیل است. قول شاعر که می گوید:«أنا الفارس الحامي حقيقة جعفر…» از همین باب است.

حدیث محل بحث نیز از همین قبیل است: «إنّ على كلّ حقّ حقيقة وعلى كلّ صواب نوراً» به این معنی که هر امری که واقعیت داشته باشد، نشانه ای دارد که به آن ارشاد و راهنمایی می کند. در روایت دیگری آمده است که شخصی نزد پیامبر اکرم (ص) می آید و می گوید به ایمان رسیده ام، پیامبر از او می پرسد: «فما حقيقة إيمانك؟»، یعنی علامت این ایمانی که ادعا می کنی چیست و دلیل اثبات ایمانت چیست؟ این حدیث نیز با همان معنایی که گذشت تناسب دارد.

اما حقّ ـ در لغت ـ ضدّ باطل و فاسد است یعنی شیء ثابت، واقع و صحیح.

هر دو کلمه، گاهی در اصطلاحات علمی در معانی خاصی به کار می روند. به عنوان مثال در عرفان اسلامی: تعبیر حق به معنای اللّه تبارک و تعالی به کار می رود و در فلسفه عقلیه، حقیقت و حقیقی همان واقع عینی یا ادراک حالی از خارج است که مقابل اعتباریات و وهمیات است، در نتیجه از نگاه فیلسوف مثل (زبان) از جمله حقائق نیست بلکه از جمله اعتبارات است.

[1] حیدر حب الله، إضاءات فی الفکر والدین والاجتماع 1: 158 ـ 159. سوال 55.