شیخ حیدر حب‌الله (متولد 1352 هجری شمسی) عالم شیعی لبنانی الاصل مقیم ایران است. او از اساتید درس خارج فقه، اصول، رجال و حدیث در شهر قم می‌باشد. وی همچنین دارای تألیفات و مقالات بسیاری در علوم اسلامی است و سردبیری دو مجله عربی «الاجتهاد و التجدید» و «نصوص معاصرة» را بر عهده دارد. وی در سال 1387 طی حکمی از سوی آیتالله سید محمود هاشمی شاهرودی، به عنوان معاون علمی دایرة المعارف فقه اسلامی منصوب شد. از کتابهای مهم او می‌توان به نظریة السنة، حجیة السنة، حجیة الحدیث و منطق نقد سندی در مباحث رجالی اشاره کرد.
اطلاعات شخصی
او در سال 1352 هجری شمسی در شهر صور در جنوب لبنان در خانواده‌ای مذهبی متولد شد. در همان شهر مقاطع تحصیلی ابتدایی و متوسطه‌ی خود را سپری کرد و در حالی که سه سال بیشتر نداشت مادر خود را از دست داد.
تحصیلات دینی
در سال 1366 وارد حوزه علمیه زادگاه خود شد و دروس مقدمات و سطح را در نزد جمعی از اساتید معروف همان شهر به اتمام رساند.در سال 1376 جهت تکمیل دروس حوزوی، به ایران مهاجرت کرد و در دروس خارج مراجع و آیات عظام همچون شيخ محمد تقی فقیه، شیخ مفید فقیه عاملی (در لبنان)، سید محمود هاشمی شاهرودی، عبدالله جوادی آملی، حسین وحید خراسانی، محمد باقر ایروانی و… شرکت نمود.
تحصیلات دانشگاهی
در سال 1380 وارد دانشگاه اصول الدین قم شد و مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته علوم قرآن و حدیث اخذ کرد. همچنین در رشته ی «الفقه و اصول الفقه الاسلامی» در دانشگاه جامعة المصطفی، به تحصیل پرداخت و مدرک کارشناسی ارشد این رشته را نیز اخذ کرد.
وی در مقطع دکتری در دانشگاه ادیان و مذاهب، در رشته ی مطالعات تطبیقیِ ادیان (گرایش الهیاتِ مسیحی) شرکت کرده و با دفاع از پایان نامه ی خود (سال 1399ش) با عنوان «قواعد فقه العلاقة مع الآخر الدینی» با کسب نمره ی عالی، به درجه ی دکترا در این رشته نائل آمد.
اساتید
شیخ حیدر حب الله در دو مرحله‌ی مقدمات و سطح، از اساتید معروفی همچون حجج الاسلام والمسلمين: شیخ علی حب الله (برادر ایشان)، سید محمد غروی، شیخ محمد الطحینی، شیخ صالح فقیه، شیخ حسن حریری و … بهره مند شد. همچنین در مقطع درس خارج از محضر مراجع و اساتید شاخصی استفاده نمود که از میان آنها می توان به آیت الله شیخ محمد تقی فقیه، آیت الله شیخ مفید الفقیه العاملی، آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی، آیت الله جوادی آملی – که در درس تفسیر ایشان نیز شرکت کرد – و آیت الله وحید خراسانی و آیت الله شیخ حسین نجاتی و آیت الله شیخ باقر ایروانی و … اشاره کرد.
همچنین فلسفه و علم معرفت شناسی و استقراء را در نزد علامه سید عمار ابو رغیف و استاد سید علی اکبر حائری فرا گرفت و بخشی از نهایة الحکمه را نیز در نزدِ علامه سید کمال حیدری فرا گرفت.
در دانشگاه نیز از محضر اساتید معروفی در علوم قرآن و حدیث و … استفاده کرد از جمله: استاد سید محمد علی ایازی، استاد شیخ مهدی مهریزی، دکتر محمد کاظم شاکر، دکتر فتح الله نجارزادگان، دکتر زاهدی، دکتر محمد حسنی، دکتر شیخ احمد عابدی و … .
همچنین در رشته ی مطالعات تطبیقی ادیان و الهیات مسیحی از محضر اساتیدی همچون دکتر شیخ مهراب صادق نیا، دکتر احمد رضا مفتاح، دکتر علی شهبازی، دکتر شیخ محمد تقی انصاری پور، دکتر یوسف دانشور، دکتر خاخام یونس حمامی لاله‌زار، دکتر حسین سلیمانی، دکتر بهروز حدادی، دکتر شیخ حسین توفیقی، دکتر حمید بخشنده، دکتر الیاس عارف زاده، دکتر شیخ باقر طالبی دارابی و … بهره مند شد.
مسئولیت های علمی و فرهنگی
وی در عرصه ی ترجمه از فارسی به عربی نیز فعالیت داشته و تعداد زیادی از مقالات و کتب را از زبان فارسی به عربی ترجمه کرده است.
شیخ حیدر حب الله در عرصه ی مجلات و نشریاتِ فکری و علمی و فقهی در ایران و جهان عرب نیز حضور فعالی دارد. وی به مدت هفت سال، سردبیر مجله ی «المنهاج» – که در بیروت چاپ می شود – بود و در این مدت، 28 شماره از این مجله، منتشر شد. اکنون نیز سردبیر مجله ی «نصوص معاصرة» است که 57 شماره از آن منتشر شده و در حال حاضر، سر دبیر نشریه ی «الاجتهاد و التجدید» نیز هست که تا کنون 54 شماره از آن منتشر گردیده است. همچنین وی عضو سابق هیئت تحریریه مجله ی تخصصی «فقه اهل بیت» است که در ایران و جهان عرب، منتشر می شود و تا کنون 90 شماره از آن منتشر گردیده است. وی چندین سال، عضور هیئت تحریریه ی مجله ی «میقات حج» و نیز مجله ی «أصداء» بود. همچنین به عنوان مشاور نشریاتی همچون «قبسات» و «دراسات قرآنیه» و «نداء الرافدین» و … فعالیت داشت. همچنین وی عضو هیئت مشورتی «مرفأ الکلمة للحوار والتأصیل» است.
علاوه بر این، وی عضو هیئت مشاورین مجله فلسفی بین المللی متافیزیکا است؛ مجله متافیزیکا به چندین زبان در شهر باکو از جمهوری آذربایجان منتشر می‌شود.
وی دهها پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد و دکتری در حوزه علمیه قم، جامعة المصطفی، دانشگاه ادیان و مذاهب و دانشگاه اصول دین را راهنمایی کرده است.
ایشان تقریبا به مدت هشت سال، ریاستِ قسمتِ شیعه ی امامی در موسسه ی «خدمة علوم القرآن الکریم و السنة الشریفة» در قاهره را بر عهده داشتند. وظیفه ی این موسسه، تدوین موسوعه ی احادیث صحیح نبوی در نزد مسلمین بود.
وی در سال 1376 به موسسه دایرة المعارف فقه اسلامی پیوست؛ موسسه‌ای که نگارش بزرگترین دایره المعارف فقه شیعی را تحت اشراف مرحوم آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی بر عهده دارد. در سال 1387 طی حکمی از جانب آیتالله محمود هاشمی شاهرودی به سمت معاونت علمی ایشان در دائرة المعارف فقه اسلامی منصوب شد و به نیابت از ایشان، ریاست هیئت علمی را عهده دار بود. شیخ حیدر حب الله، به مدت 4 سال و اندی، معاونت علمی آیت الله هاشمی شاهرودی را بر عهده داشت و در این مدت، 17 جلد از دائرة المعارف فقه اسلامی را به چاپ رساند.
تدریس و آموزش
شیخ حیدر حب الله بیش از پانزده سال، به تدریس مرحله‌ی سطح در حوزه علمیه مشغول بود و در این مدت، کتابهای شاخص حوزوی همچون کفایة الاصول، مکاسب، حلقاتِ سه گانه‌ی شهید صدر، لمعه و شرحِ آن، منطق، قطر الندی، رساله‌ی عملیه، کتاب های بلاغت، آموزش فلسفه (المنهج الجدید فی تعلیم الفلسفة) و … را تدریس کرد. همچنین کتاب «الأسس المنطقیة للإستقراء» و «اصول فلسفه و روش رئالیسم» و بخشِ معرفت و شناخت از کتاب «فلسفتنا» را تدریس نموده است.
علاوه بر این، در دانشگاهِ آل البیت نیز استادِ دروسِ «الحدیث و المستشرقون»، «مناهج التدریس الاجتهادی»، «الوضع فی حدیث الشریف»، «التفسیر الأثری»، «فلسفة الفقه»، «مدارس الاجتهاد عند اهل السنة»، «الفقه القرآنی و معالمه» و … بوده است.
در تاریخ علم رجال و تاریخ اصول فقه، و نیز در موضوع فلسفه ی دین و علم کلام جدید و مباحث معاصر علم حدیث، سخنرانی‌های متعددی در «مرفأ الکلمة للحوار و التاصیل» و نیز «حوزة الثقلین» و دانشگاه آل البیت داشته است.
وی اکنون استاد دانشگاه ادیان و مذاهب در رشته ی مطالعاتِ تطبیقیِ ادیان و الهیات مسیحی است.
درس خارج
در سال 1386 در شهر قم شروع به تدریس درس خارج کرد. دروس خارج او در موضوعات فقه، اصول، حدیث و رجال است و تا کنون موضوعاتی همچون مباحث جهاد (به مدت سه سال)، مباحث امر به معروف و نهی از منکر (یک سال)، اطعمه و اشربه، احتکار، مباحثی در فقه معاصر، حجیت سنت و خبر واحد، شمولیت و گستره‌ی شریعت، نظریه‌ی مقاصد و فقه مصلحت، مباحث قرآنی اصولی مثل نسخ، حجیت ظواهر قرآن را مورد بررسی قرار داده است. همچنین دو دوره درس خارج رجال را به اتمام رسانده است.
در سال تحصیلی 1397 ـ 1398 هجرى شمسی نیز به تدریس خارج فقه با موضوع «حقوق سیاسی اقلیتهاى مذهبی در جامعه‌ی اسلامی» و خارج اصول با موضوع «فقه مصلحت و نظریه مقاصد الشریعة» در معهد الثقلین (میدان روح‌الله شهر قم) پرداخته است.
تفسیر
دروس تفسیر قرآن حیدر حب‌الله از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۶ به مدت چهار سال متوالی، به صورت هفتگی در شهر قم برگزار شده است. تمرکز وی بر سوره‌های کوتاه جزء آخر قرآن کریم است چرا که به اعتقاد ایشان، تفسیر سوره‌های کوتاه نسبت به سوره‌های بلند ابتدایی قرآن، کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
تفسیر سوره انشراح او در صد صفحه به چاپ رسیده و سایر درسهای تفسیر او در 4 جلد به چاپ خواهد رسید، و خيلى از اين درسهاى تفسيرى او به زبان انگليسى ترجمه و منتشر شده.
آثار
شیخ حیدر حب الله تا کنون ده ها تالیف و صدها مقاله – که در مجلات پژوهشی در جهان اسلام چاپ شده – از خود به جای گذاشته است. مصاحبه های تخصصی بسیاری با روزنامه ها و مجلات و کانال های اینترنتی در جهان اسلام داشته و علاوه بر این، در بسیاری از نشست های علمی و هم اندیشی های فکری در لبنان و مصر و آلمان و ایران و ترکیه و کویت و عربستان سعودی و عمان و … شرکت کرده است.
بسیاری از محصولاتِ پژوهشیِ وی به زبان های فارسی و اردو و آذری و ترکی و آلمانی و انگلیسی ترجمه شده است.
تألیف
- التعدّدية الدينية، نظرة في المذهب البلورالي.
- علم الكلام المعاصر، قراءة تاريخية منهجيّة.
- نظرية السنة في الفكر الإمامي الشيعي، التكوّن والصيرورة.
- بحوث في الفقه الزراعي، تقريراً لأبحاث المرجع الديني السيد محمود الهاشمي الشاهرودي
- مسألة المنهج في الفكر الديني، وقفات وملاحظات.
- بحوث في فقه الحج.
- حجية السنّة في الفكر الإسلامي، قراءة وتقويم
- دراسات في الفقه الإسلامي المعاصر (5 جلد)
- فقه الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر.
- دروس تمهيدية في تاريخ علم الرجال عند الإماميّة (تقریر بحثها و سخنرانی‌های شیخ حیدر حب الله به قلم احمد بن عبد الجبار السمین)
- إضاءات في الفكر والدين والاجتماع (5 جلد)
- حوارات ولقاءات في الفكر الديني المعاصر.
- المدخل إلى موسوعة الحديث النبوي عند الإماميّة، دراسة في الحديث الإمامي.
- رسالة سلام مذهبي
- حجيّة الحديث
- الحديث الشريف، حدود المرجعيّة ودوائر الاحتجاج (2 جلد)
- منطق النقد السندي، بحوث في قواعد الرجال والجرح والتعديل (3 جلد)
- شمول الشريعة، بحوث في مديات المرجعية القانونية بين العقل والوحي.
- فقه المصلحة، مدخلاً لنظریة المقاصد و اجتهاد المبادی و الغایات
- قواعد فقه العلاقة مع الآخر الدینی فی ضوء النص الاسلامی و المسیحی: الحقوق السیاسیة تطبیقاً
ترجمه از فارسی به عربی
- بين الطريق المستقيم والطرق المستقيمة (مقالاتی در پلورالیزم دینی از دکتر عبدالکریم سروش، آیت الله مصباح یزدی و دکتر علیرضا قائمی‌نیا)
- الدولة الدينيّة (اثر دکتر احمد واعظی)
- المجتمع الديني والمدني (اثر دکتر احمد واعظی)
- الأسس النظرية للتجربة الدينية قراءة نقدية مقارنة بين ابن عربي ورودلف أتو (اثر دکتر علی شیروانی)
- ابن إدريس الحلي رائد مدرسة النقد في الفقه الإسلامي (اثر علی همت بناری)
- الفكر السياسي لمسكويه الرازي، قراءة في تكوين العقل السياسي الإسلامي (اثر دکتر محسن مهاجرنیا)
- مقاربات في التجديد الفقهي (اثر آیت الله یوسف صانعی)
- الحجّ رموز وحكم (اثر آیت الله جوادی آملی)
کتب چاپ شده تحت اشراف و یا با مقدمه و راهنماییِ ایشان
- بحوث في فقه الاقتصاد الإسلامي (إعداد و تقديم و تحقيق)
- سؤال التقريب بين المذاهب، أوراق جادّة (إعداد و تقديم
- المدرسة التفكيكية وجدل المعرفة الدينية (إعداد و تقديم)
- المرأة في الفكر الإسلامي المعاصر، قضايا وإشكاليات (إعداد و تقديم)
- الموضوعات في الآثار والأخبار (إشراف على التصحيح)
- العنف والحريات الدينية ج1 و 2 (إعداد و تقديم)
- أسلمة العلوم وقضايا العلاقة بين الحوزة والجامعة (إعداد و تقديم)
- اتجاهات العقلانية في الكلام الإسلامي (إعداد و تقديم)
- مطارحات في الفكر السياسي الإسلامي (إعداد و تقديم)
- الإمامة، قراءات جديدة ومنافحات عتيدة (إعداد و تقديم)
- الشعائر الحسينية، الجدل، التاريخ والمواقف (إعداد و تقديم)
- الوحي والظاهرة القرآنية (إعداد و تقديم)
- فقه الحجاب في الشريعة الإسلامية (إعداد و تقديم)
- المعتبر من بحار الأنوار ج١ و ٢ و ٣ (مراجعة و اشراف)
ترجمه شده به فارسی
- فقه امر به معروف و نهی از منکر (مترجم: علی الهی خراسانی، حسنعلی شیروی، محمدرضا ملایی)
- آیین اعتدال (مترجم: محمدجواد حسین زاده، ترجمه کتاب رسالة سلام مذهبی)
- گستره ی مرجعیت و حجیتِ «حدیث» ترجمه ی «الحديث الشريف، حدود المرجعيّة و دوائر الاحتجاج» (محمدرضا ملایی، مصطفی مهدوی، سعید نورا).
سایت: