حیدر حب الله

ترجمه: سعید نورا

سوال[1]: برخی از علماء از جمله شواهد جعلی و دروغین بودن حدیث، این نکته را آورده اند که حدیث، برای یک کار کوچک، ثواب بزرگی را قرار داده باشد. چرا باید از این که کار کوچکی این حجم از ثواب را داشته باشد تعجب کنیم در حالیکه که قرآن کریم تصریح می کند که شب قدر از هزار ماه برتر است؟

پاسخ:

أولاً: هیچ مانعی ندارد که عملی کوچک، نزد خداوند ثواب زیادی داشته باشد،  تعجب آن جاست که یک عمل کوچک، ثوابش بالاتر از ثواب یک عمل بزرگ باشد یا اینکه یک ثواب خیالی برایش ذکر شده باشد، مثل اینکه بگویند: هر کس فلان ذکر را بگوید، پاداش تمام انبیاء را دارد یا ثواب تمام شهداء را می برد. چطور می توان این مطلب را بدون توجیه و تأویلات غیر قابل فهم قبول کنیم؟ واقعاً تفسیر این مطلب چیست؟ یا این که حدیثی بگوید کسی که این دعا را ده روز بعد از نماز بخواند، بهشت بر او واجب می شود. این مطلب خیالی است و عقل آن را نمی پذیرد.

از این رو مثل این نصوص را در قرآن کریم نمی بینیم.مثل این بین این مثلاً حدیث و بین فرهنگی که قرآن کریم می سازد مقایسه کنید آن جا که می گوید: ﴿أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آَمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ﴾[2] (العنكبوت: 2 ـ 3)، و  این آیه: ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آَمَنُوا مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ﴾[3] (البقرة: 214)، و ﴿إِنْ يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَتِلْكَ الْأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا وَيَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَدَاءَ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ وَلِيُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا وَيَمْحَقَ الْكَافِرِينَ أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ﴾[4] (آل عمران: 140 ـ 142).

اگر فرهنگ قرآن را ملاحظه کنیم خواهیم دید که قرآن کریم آب دادن به حاجیان و آباد کردن خانه خدا را با جهاد یا دیگر واجبات مهم دینی که از پرچالش ترین امور زندگی  هستند، مساوی نمی داند. خداوند متعال می فرماید: ﴿أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آَمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآَخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ الَّذِينَ آَمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُقِيمٌ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ﴾[5] (التوبة: 19 ـ 22)،

قرآن در همه جا، صحنه آزمایشی که انسان را به درجه خلوص می رساند، به عنوان تجربه چالش ها، جهاد، مشکلات و استقامت معرفی می کند. عده ای فرهنگ ورود به بهشت را صرفاً به خاطر دوست داشتن پیامبر یا اصحاب پیامبر یا دوستی اهل بیت یا به صرف محافظت بر مراسم و آدابی که بی هیچ سختی  و تنها از روی عادت اجتماعی انجام می شود، را نشر می دهند. به طوری که هرچه انسان کارهای نیک دیگر را انجام بدهد کافی نخواهد بود.  نتیجه ی وضعیت اجتماعی خود بر این منوال سرشته شده اند بی آن که بر اداء دینی در مواقع امتحان و دشواری ها تمرکز کنند. آن ها از مقاصد قرآن کریم فاصله می گیرند و به روایاتی که اغلب ضعیف هستند و فرهنگ ول انگاری را ترویج می دهد، تمسک می کنند.

البته این امور نزد خداوند ثواب بسیار زیادی دارد اما طبق فرهنگ قرآن، ثواب زیاد با ورود به بهشت و پیروزی در امتحانات دنیوی متفاوت است. زندگی در نگاه قرآن، صحنه ی چالش و امتحان است، چه بسا افرادی بر امور ظاهری محافظت دارند اما در ساده ترین امتحانات اخلاقی رد می شوند و واجبات دینی خود را انجام نمی دهند. در نتیجه اگر این احادیث را به معنای ظاهری آنها معنا کنیم، مخالف محتوای قرآن هستند. در مورد تقیید این احادیث، اگر تقیید عرفی باشد آن را پذیرفت و حدیث را قبول کرد، اما اگر تقیید غیر عرفی باشد یقین به صدور این دسته از احادیث ـ نه هر حدیثی که از ثواب بزرگ سخن می گوید ـ از نظر فهم قاصر بنده مشکل است.

ثانياً: آیه قرآنی که اشاره فرمودید، هیچ ارتباطی با موضوع بحث ندارد. این آیه می فرماید شب قدر از شب های دیگر بسیار بالاتر است نه این که عمل در این شب، از هر نوع عملی بالاتر است.   آیه شریفه چنین چیزی را ثابت نمی کند. گویا در این شب مبارک در تمام عالم ـ در نهان و آشکار ـ حالت ویژه ای به وجود می آید و اتفاقی رخ می دهد که در هزار ماه رخ نمی دهد. اتفاقاتی نظیر رفت و آمد فرشتگان و روح، تعیین و مشخص شدن امور مهم عالم. این مطلب چه ارتباطی با این نکته دارد که کسی که عملی در این شب انجام دهم پاداش هزار شب خواهد گرفت؟ به این نکته نیز دقت شود که بحث ما فعلاً پیرامون همین آیه شریفه است.

[1] حیدر حب الله، إضاءات فی الفکر والدین والاجتماع 1: 158 ـ 159. سوال 55.

[2] . آیا مردم گمان کردند همین که بگویند: «ایمان آوردیم»، به حال خود رها می‌شوند و آزمایش نخواهند شد؟!

[3] . آیا گمان کردید داخل بهشت می‌شوید، بی‌آنکه حوادثی همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟! همانان که گرفتاریها و ناراحتیها به آنها رسید، و آن چنان ناراحت شدند که پیامبر و افرادی که ایمان آورده بودند گفتند: «پس یاری خدا کی خواهد آمد؟!» (در این هنگام، تقاضای یاری از او کردند، و به آنها گفته شد:) آگاه باشید، یاریِ خدا نزدیک است!

[4] . اگر (در میدان احد،) به شما جراحتی رسید (و ضربه‌ای وارد شد)، به آن جمعیّت نیز (در میدان بدر)، جراحتی همانند آن وارد گردید. و ما این روزها(ی پیروزی و شکست) را در میان مردم می‌گردانیم؛ (-و این خاصیّت زندگی دنیاست-) تا خدا، افرادی را که ایمان آورده‌اند، بداند (و شناخته شوند)؛ و خداوند از میان شما، شاهدانی بگیرد. و خدا ظالمان را دوست نمی‌دارد. و تا خداوند، افراد باایمان را خالص گرداند (و ورزیده شوند)؛ و کافران را به تدریج نابود سازد. آیا چنین پنداشتید که (تنها با ادّعای ایمان) وارد بهشت خواهید شد، در حالی که خداوند هنوز مجاهدان از شما و صابران را مشخصّ نساخته است؟!

[5] . آیا سیراب کردن حجاج، و آباد ساختن مسجد الحرام را، همانند (عمل) کسی قرار دادید که به خدا و روز قیامت ایمان آورده، و در راه او جهاد کرده است؟! (این دو،) نزد خدا مساوی نیستند! و خداوند گروه ظالمان را هدایت نمی‌کند! آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است؛ و آنها پیروز و رستگارند!  پروردگارشان آنها را به رحمتی از ناحیه خود، و رضایت (خویش)، و باغهایی از بهشت بشارت می‌دهد که در آن، نعمتهای جاودانه دارند؛  همواره و تا ابد در این باغها (و در میان این نعمتها) خواهند بود؛ زیرا پاداش عظیم نزد خداوند است!