حیدر حب الله

ترجمه: سعید نورا

سوال[1]: میزان صحت این حدیث «من لم يعرف إمام زمانه مات ميتةً جاهلية» از لحاظ متنی و سندی نزد شیعه و اهل سنت چقدر است؟

پاسخ: این حدیث در منابع شیعه دارای سندهای متعددی است که برخی از آنها صحیح و معتبر هستند مانند سندی که در کتاب کافی شیخ کلینی (ج 1، ص 377) آمده است. در مصادر اهل سنت نیز با الفاظ مختلفی آمده است که نسبت به برخی از این الفاظ، تفسیر دیگری نیز احتمال می رود که با عبارتی که شما آوردید مطابقت ندارد.

به نظرم مشکل متنی در این حدیث وجود ندارد، این تعبیر (میتة الجاهلیة) در موارد دیگری نیز آمده است که می دانیم در آن موارد منظور کفر نیست، و ضرورتاً از آن کفر و ارتداد فهمیده نمی شود بلکه مراد از آن پس رفت و بازگشت است دقیقاً مثل این جمله: تارک الصلاة کافر، که شبیه آن در روایات زیاد است.

اما اینکه این حدیث به طور خاص به اهل بیت (ع) مربوط است یا معنای وسیع تری دارد که به ولایت سیاسی مسلمانان در هر زمانی ارتباط دارد، و پیامبر و اهل بیت (ع) از بارزترین و کامل ترین مصادیق آن هستند. این بحث مفصلی است که در مکان  دیگری باید مطرح بشود. در این مورد می توان به کتب اسلامی از جمله حدیث، کلام و شروح حدیث، مراجعه کرد. برخی از علما از جمله بسیاری از علمای امامیه اگر نگوییم همه آن ها،  بر این باورند که این حدیث به امامت به معنای اعتقادی اختصاص دارد درحالی که عده دیگری ـ مانند بسیاری از اهل سنت ـ معتقدند مقصود از حدیث انتساب سیاسی و اجتماعی انسان مسلمان است. به این معنی که خود را داخل در گروه مسلمانان بداند، از حاکم و دولت اسلامی تبعیت کند و در اجتماع سیاسی مسلمین و بیعت با رهبر اسلامی داخل شود. بنابراین مقصود از میتة الجاهلیة این است که عدم شناخت امام زمان این شخص را به دوران جاهلیت باز می گرداند، دورانی که رئیسی برای دولت نبود یا مرجعی که همه مردم را جمع کند وجود نداشت و دوران آشوب، پراکندگی و قبیله گرایی بود.

هریک از دو تفسیر، تحلیل و دیدگاه مخصوص به خود را در این موضوع دارد که در محل خود باید مراجعه شود.

[1] حیدر حب الله، إضاءات فی الفکر والدین والاجتماع 1: 158 ـ 159. سوال 55.