حیدر حب الله

ترجمه: سعید نورا

سوال[1]: میزان صحت این حدیث «يا علي، كنتَ مع الأنبياء سرّاً، ومعي جهراً»[2]که از رسول خدا صلی اللّه علی وآله وسلّم نقل می شود چقدر است؟

پاسخ: بعد از تتبع متواضعانه، هیچ اصلی برای این حدیث و هیچ سندی برای آن نیافتم نه نزد شیعه و نه نزد اهل سنت. ملا فتح اللّه کاشانی (988 هـ) این حدیث را در کتاب خود «زبدة التفاسیر» نقل کرده و آقای میلانی در نفحات الأزهار این حدیث را از کتاب معارج العلی مخطوط که تالیف عالم سنی شیخ محمد صدر (تا حدود سال 1146 هـ در قید حیات بوده است) می باشد نقل کرده است.

این حدیث با این تعبیر «بعث علي مع كلّ نبي سراً وبعث معي جهراً»[3]، نیز نقل شده است که این عبارت از کتب اخلاقی و صوفی متأخر همچون شرح دعاء جوشن گرفته شده است. حیدر آملی (قرن 8 هـ) در کتاب جامع الأسرار این حدیث را آورده است همچنان که میرزا جواد ملکی تبریزی (1343) در المراقبات این روایت را نقل کرده است.

این حدیث ـ بر اساس آنچه در دسترس ما قرار دارد ـ در قدیمی ترین مصدر خود به قرن هشتم هجری باز می گردد و نزد متصوفه و عرفاء خیلی مطرح بوده است. این روایت با توجه به تتبع انجام شده در هیچ منبعی از شیعه یا اهل سنت یا هیچ منبع تاریخی قدیمی نیامده است افزون بر این که کسی که این روایت را نقل کرده است، هیچ سند یا منبعی که به قرون ابتدائی باز گردد برای آن نقل نشده است بنابراین نه از لحاظ حدیثی و نه از لحاظ تاریخی نمی توان به این روایت اعتماد کرد.

به علاوه این حدیث، امام علی علیه السلام را همراه تمام انبیاء می داند در حالی که رسول خدا (ص) خودشان این منزلت را نداشته اند. خداوند بعد از آن که قصه موسی علیه السلام را برای ایشان نقل می کند، می فرماید: ﴿وَمَا كُنْتَ بِجَانِبِ الْغَرْبِيِّ إِذْ قَضَيْنَا إِلَى مُوسَى الْأَمْرَ وَمَا كُنْتَ مِنَ الشَّاهِدِينَ وَلَكِنَّا أَنْشَأْنَا قُرُونًا فَتَطَاوَلَ عَلَيْهِمُ الْعُمُرُ وَمَا كُنْتَ ثَاوِيًا فِي أَهْلِ مَدْيَنَ تَتْلُو عَلَيْهِمْ آَيَاتِنَا وَلَكِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ وَمَا كُنْتَ بِجَانِبِ الطُّورِ إِذْ نَادَيْنَا وَلَكِنْ رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ لِتُنْذِرَ قَوْمًا مَا أَتَاهُمْ مِنْ نَذِيرٍ مِنْ قَبْلِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ﴾[4] (القصص: 44 ـ 46)، بعد از سخن از قصه مریم و زکریا خداوند سبحان می فرماید: ﴿ذَلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يُلْقُونَ أَقْلَامَهُمْ أَيُّهُمْ يَكْفُلُ مَرْيَمَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ يَخْتَصِمُونَ﴾[5] (آل عمران: 44)، بعد از نقل قصه نوح می فرماید:﴿تِلْكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهَا إِلَيْكَ مَا كُنْتَ تَعْلَمُهَا أَنْتَ وَلَا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هَذَا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعَاقِبَةَ لِلْمُتَّقِينَ﴾[6] (هود: 49)، بعد از آن که به تفصیل از قصه یوسف سخن می گوید خداوند پیامبر برگزیده خود را مورد خطاب قرار داده و به او می گوید: ﴿ذَلِكَ مِنْ أَنْبَاءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنْتَ لَدَيْهِمْ إِذْ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَهُمْ يَمْكُرُونَ﴾[7] (يوسف: 102)، آیا این خطاب قرآنی با این طرز تفکر که رسول خدا یا یکی از ائمه به صورت پنهانی با تمام انبیاء بوده، سازگار است؟

[1] حیدر حب الله، إضاءات فی الفکر والدین والاجتماع 1: 158 ـ 159. سوال 55.

[2] . ای علی تو همراه پیامبران قبلی به طور سری بودی و همراه با من آشکارا بودی.

[3] . امام علی(ع) با هر پیامبری مخفیانه بود و همراه با من آشکارا مبعوث شد.س

[4] . ترجمه مکارم: تو در جانب غربی نبودی هنگامی که ما فرمان نبوّت را به موسی دادیم؛ و تو از شاهدان نبودی (در آن هنگام که معجزات را در اختیار موسی گذاردیم)، ولی ما اقوامی را در اعصار مختلف خلق کردیم، و زمانهای طولانی بر آنها گذشت (که آثار انبیا از دلهایشان محو شد؛ پس تو را با کتاب آسمانیت فرستادیم)! تو هرگز در میان مردم مدین اقامت نداشتی تا (از وضع آنان آگاه باشی و) آیات ما را برای آنها [= مشرکان مکّه‌] بخوانی، ولی ما بودیم که تو را فرستادیم (و این آیات را در اختیارت قرار دادیم)، تو در کنار طور نبودی زمانی که ما ندا دادیم؛ ولی این رحمتی از سوی پروردگارت بود (که این اخبار را در اختیار تو نهاد) تا بوسیله آن قومی را انذار کنی که پیش از تو هیچ انذارکننده‌ای برای آنان نیامده است؛ شاید متذکّر شوند.

[5] . (ای پیامبر!) این، از خبرهای غیبی است که به تو وحی می‌کنیم؛ و تو در آن هنگام که قلمهای خود را (برای قرعه‌کشی) به آب می‌افکندند تا کدامیک کفالت و سرپرستی مریم را عهده‌دار شود، و (نیز) به هنگامی که (دانشمندان بنی اسرائیل، برای کسب افتخار سرپرستی او،) با هم کشمکش داشتند، حضور نداشتی؛ و همه اینها، از راه وحی به تو گفته شد.

[6] . اینها از خبرهای غیب است که به تو (ای پیامبر) وحی می‌کنیم؛ نه تو، و نه قومت، اینها را پیش از این نمی‌دانستید! بنابر این، صبر و استقامت کن، که عاقبت از آن پرهیزگاران است.

[7] . این از خبرهای غیب است که به تو وحی می‌فرستیم! تو (هرگز) نزد آنها نبودی هنگامی که تصمیم می‌گرفتند و نقشه می‌کشیدند.