حيدر حبّ الله
ترجمه: محمّد رضا ملايی
سوال[1]: برخی از خواهران می‌گویند باید در ماه صفر نیز، حالت حزن و اندوه داشته باشیم و لباس سیاه بپوشیم و به رستوران نرویم و مسافرت را در این ماه ترک کنیم و از تجملات دوری نموده و در مراسم عروسی شرکت نکیم؛ زیرا قیام امام حسین علیه‌السلام، استحقاقِ چنین فداکارهایی از جانب ما را دارد و این قیام به برکت همین فدارکاریها و همین رعایت‌هاست که زنده مانده و استمرار یافته است. سوال من این است که آیا واقعا ماه صفر، ماه حزن و اندوه است؟ این افکار از کجا آمده و این نوع تعامل با ماه صفر، از نظر تاریخی چه قدمتی دارد؟
جواب: با توجه به نصوص حدیثیِ زیادی که درباره‌ی قیام امام حسین علیه السلام وجود دارد کلا برقراریِ ارتباط با این قیام، کار نیکو و پسندیده‌ای است و لذا خوب است انسان، در رابطه با این امام عظیم الشأن، با مظاهر حزن و اندوه زندگی کند.
البته نشان دادن این حزن و اندوه، اَشکال مختلفی دارد. مثلا برخی از اَشکال حزن و اندوه، در چندین روایت، توصیه شده است؛ مانند زیارت از دور و نزدیک؛ و یا گریه و اندوه بر ایشان و ترویجِ عزایِ آن حضرت و ذکر مصیبت‌های این امام همام و إحیاء نام و اهدافِ ایشان و … . اما برخی دیگر از اَشکال حزن و اندوه، در واقع، یک تعبیرِ بشری از حزن است که نصوص و روایاتِ خاص و ثابت و قابل اعتمادی[2] در مورد آنها وجود ندارد؛ مانند قمه زنی و یا قفل زدن بر بدن و زنجیر زنی و لطمه زنی و سیلی زدن بر خود و نیمه عریان شدن و راه رفتن بر آتش و سینه خیز رفتن و یا چهار دست و پا رفتن به حرم‌های مطهر اهل بیت علیهم السلام و … ؛ در رابطه با چنین شیوه هایی، روایتِ خاصی – که از نظر علمی، ثابت شده و قابل اعتماد باشد – نداریم. البته گاهی برخی از این شیوه ها، از مصادیقِ عناوینِ عامی هستند که در بعضی روایات ذکر شده است.
در بعضی روایات – و نیز عباراتِ علماء پیشین مانند شیخ مفید – چنین آمده که در دهه‌ی اول محرم، آثار حزن و اندوه بر برخی از امامان و حتی منازلِ ایشان آشکار می‌شد و این یعنی به طور طبیعی، از مظاهر شادمانی و سرور در این روزها، اجتناب می‌کردند؛ تمام اینها نشان می‌دهد که این ده روز، برای ائمه علیهم السلام، ایام حزن و اندوه بود و بایسته است دوستداران اهل بیت علیهم السلام در این ایام نیز به حزن و اقامه‌ی عزا بپردازند؛ اما ما روایاتی درباره‌ی ماه صفر نداریم و من، مستند و دلیلی را ندیدم که نشان دهد شیعیان قبل از دوره‌ی صفویه، ماه صفر را به عنوان ماه حزن و اندوه و بکاء – همانند دهه‌ی اول محرم – می‌شناختند. همچنین در روایاتِ صحیح هم، مطلبی وجود ندارد که این ادعا را ثابت کند؛ به جز زیارت اربعین در ماه صفر که البته دلیل و روایتی معتبر نیز وجود ندارد که خصوص این زیارت را ثابت کند؛ بلکه با ادله‌ی عام، استحباب این زیارت ثابت می‌شود و این ادله‌ی عام نیز بین ماه صفر و غیر صفر، تفاوتی نمی‌گذارند.
بر همین اساس و با توجه به جستجویی که انجام دادم روایات و نصوص و اطلاعاتِ تاریخی‌ای نیافتم که ثابت کند ماه صفر، ماه اندوه و حزن است؛ مگر اینکه ادعا کنیم دوستدارانِ اهل بیت علیهم السلام، تمام ایام سال را، ایام عزاداری و حزن و اندوه می‌دانند که این، یک مساله‌ی دیگر است.
البته مطالب فوق، محزون بودن در برخی از لحظاتِ ماه صفر را نفی نمی‌کند؛ مانند حال زیارت یا نوشیدن آب و … که روایاتِ خاصی درباره‌ی این حالات وارد شده است؛ تمام سخن ما در این است که آیا از نظر شرع، ماه صفر، ماه حزن و اندوه و گریه است؟ چنین چیزی ثابت نشده است.
________________________
[1] حب الله, اضاءات فی الفکر و الدین و الاجتماع, ج 2 سوال 327.
[2] . بر اساس معیارهایی که علماء برای سنجشِ شواهد تاریخی و حدیثی به کار می‌گیرند.