پرسش[1]: چه دلیلی داریم که شیطان وجود دارد؟ آیا با دلیلِ عقلی می توان وجود شیطان را اثبات کرد یا اینکه دلیل ما فقط سخن خداوند است آن هم با این توضیح که چون خداوندِ صادق از وجود او خبر داده پس می­توانیم وجود او را باور داشته باشیم.

پاسخ: اگر منظور از شیطان، آفریده­ ای متفاوت از انسان است که او را فریب می­دهد و به سمت اموری پست و پلید برمی ­انگیزاند، به نظر من، تابه­ حال برهان عقلیِ قانع کننده ای برای اثبات چنین موجودی ارائه نشده است. درست است که تصورات و خواسته ­های انسانی، معلول یک علت است ولی این رابطه علّی معلولی، چیستی علت را به ما نشان نمی دهد و ثابت نمی کند که آن علت، موجودی ورای ذات انسانی است – چه جسمانیِ لطیف از دیدگاه متکلمین و چه روحانیِ تاریک از دیدگاه صدرالمتألهین- که از سویی دارای نوع خاصی از عقلانیت بوده و از سویی دیگر می تواند انسان را فریب دهد. پس اگر چه ممکن است بتوانیم بر وجود یک علت، دلیل بیاوریم ولی این دلیل لزوما نمی­تواند ماهیت و چیستی آن علت را توضیح دهد. با توجه به این توضیحات، بدون کمک نصوص دینی، اثبات وجود جنیان هم ثابت نمی کند که موجودی به نام شیطان، علت وسوسه های نفسانی انسان است.

[1] حب الله، حیدر؛ اضاءات فی الفکر و الدین و الاجتماع؛ ج 1 ص 33

حیدر حب الله

ترجمه: مجمع علمی طور سینا