تالیف: حیدر حب الله

ترجمه: مجمع علمی طور سینا

پرسش[1]: آیا ضروی است که پیش از ورود به فلسفه، منطق خوانده باشیم؟ یا اینکه ارتباط خاصی میان آنان وجود ندارد؟

پاسخ: می­دانید که پیش از این، مطالعات منطقی، جزئی از مطالعات فلسفی قلمداد می­شدند. طرح فلسفیِ ابن­سینا در کتاب شفاء – بعد از کنار گذاشتنِ علوم اعتباری همچون لغت از این طرح – شاملِ الهیات، ریاضیات، منطقیات و طبیعیات بود. طبق دیدگاه برخی از مورخانِ فلسفه، در یونان باستان، علوم اعتباری همچون لغت، به عنوان جزئی از مباحث فلسفی تلقی می­شدند.

اما امروزه، کسانی را می‌بینیم که در منطق، متخصص هستند ولی به هیچ وجه ارتباط تخصصی با فلسفه وجودی ندارند. البته فیلسوفانی را نیز مشاهده می­کنیم که در منطق، متخصص نیستند. با مراجعه به تاریخ می­یابیم که منطق، از زمان صدرالمتألهین، کم­کم جدایی خود از فلسفه را آغاز کرد و تا به امروز جدایی خود از فلسفه را حفظ کرده است.

بر همین اساس می­توان گفت برای دانشجوی فلسفه، مطالعات منطقی به این دلیل ضروری است که همپوشانی­هایی را می­توان میان منطق و فلسفه وجودی پیدا کرد. همچنین به دانشجوی فلسفه توصیه می شود علم منطق را فراگیرد زیرا با این کار، فهم بسیاری از اصطلاحات فلسفی برای وی آسان می گردد؛ اصطلاحاتی که در طول مطالعه فلسفه به یکباره با آنها مواجه می شود به گونه ای که گویا از قبل باید با آنها آشنا می بود.

بنابراین اگر بخواهیم فلسفه موجود در جهان اسلام را مطالعه کنیم، بی­شک بهتر و بلکه در برخی عرصه‌ها ضروری است منطق را مطالعه کرده باشیم به ویژه در تفکیک مفاهیم، شرح اصطلاحات، انواع قضایا، انواع قیاس­ها و امثال آن. چرا که این مطالعه باعث می­شود فرآیند فهم کلام فلاسفه تسهیل و بلکه تصحیح شود و خاستگاه­ها و روش­های فکری آن­ها برای ما آشکارتر ­شود. اگر چنین ارتباط تنگاتنگی میان منطق و فلسفه وجود نداشت، می­توانستیم بگوییم که فهم فلسفه، مبتنی بر فهم منطق نیست.

البته بدون داشتن مبنایی منطقی، نمی‌توان نتایج فلسفی یا اجتهادات فلسفی ارائه کرد؛ چرا که علم منطق نقش زیربنای معرفتی و روشی درفرآیند تفکر فلسفی را ایفا می کند.

[1] . اضاءات فی الفکر و الدین و الاجتماع، ج 3 ص 115