حيدر حبّ الله
ترجمه: محمّد رضا ملايی
سوال[1]: برخی می‌گویند آیه‌ی شریفه‌ی «وَ قَضى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَريما»[2] درباره‌ی پیامبر صلی الله علیه و آله و نیز امام علی علیه السلام نازل شده و برای تایید این ادعا، روایاتی را نیز ذکر می‌کند. این ادعا تا چه میزان صحیح است؟ آیا روایاتی که در این زمینه نقل می‌شود معتبر هستند؟ در زبان عربی، کلمه‌ی «والد» فقط بر پدری که فرزند از آنِ اوست اطلاق می‌شود. مشاهده می‌کنیم که در گفتار پیامبر صلی الله علیه و آله چنین آمده است:«یا علی انا و انت ابوا هذه الامة»؛ پیامبر نفرموده «والدا هذه الامة» بلکه می‌فرماید: «ابوا هذه الامة». همچنین اگر به قرآن مراجعه کنیم می‌بینیم به جای کلمه‌ی «والد»، از کلمه‌ی «أب» برای آزر استفاده شده که ما شیعیان معتقدیم وی، عموی حضرت ابراهیم است. همچنین اگر به ادامه‌ی همین آیه مراجعه کنیم می‌بینیم چنین آمده است:«إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما» و این یعنی، منظور آیه‌ی شریفه، فعلا همان پدر و مادر است. نظر شما درباره‌ی این اشکال چیست؟
جواب: مقصودِ آیاتی که از احسان به والدین سخن می‌گوید همان پدر و مادر است و تمام قرائن داخلی و خارجی پیرامون این آیات – مانند برخی موارد که شما در متن سوال ذکر کردید – همین ادعا را تایید می‌کند. اتفاقا، همه‌ی مفسرین از تمام مذاهب اسلامی نیز بر همین عقیده‌اند؛ همچنین فقها نیز از آیات مذکور، همین معنی را فهمیده‌اند. حتی برخی روایات و احادیث – از طریق شیعه و سنی – بر همین معنی دلالت می‌کنند – مانند صحیحه‌ی ابی ولاد الحناط[3] – و تمام این مطالب، واضح و روشن است.
اما تفسیر این آیه به حضرت محمد و حضرت علی علیهما السلام، در یک روایتِ مرسل آمده که سندی ندارد و نیشابوری (508 ه) آن را از امام صادق علیه السلام در نقل می‌کند.[4] همچنین یک روایت دیگر وجود دارد که آنهم مرسل است و عیاشی در تفسیر خویش آن را ذکر می‌کند[5] و در تفسیر «فرات الکوفی» نیز به صورت مرسل آمده است[6] و از افراد دیگر نیز این حدیث روایت شده ولی بدون نقل سند و بدون ذکر منبعِ دسته اول.
علاوه بر این، اگر سند صحیحی هم برای این روایات وجود داشت این روایات، معارض با قرآن می‌بودند زیرا سیاق آیه‌ی مذکور، چنین تفسیری را برنمی تابد؛ چون اگر منظور از «والدین» در این آیه‌ی شریفه، پیامبر و امیرالمومنین علیهما السلام باشند در این صورت، معنای «و ان جاهداک لتشرک بی»[7] چیست؟ موارد دیگر را چگونه تفسیر کنیم؟ نمی‌توان به چنین تاویلاتی که مستندات معتبر و واضحی – از نظر سند و دلالت – ندارند و با دلالت و سیاقِ حتی یک آیه‌ی قرآن هم منسجم نیستند – تا چه رسد به مجموع آیات – اعتماد و اطمینان کرد و البته خداوند متعال، از همه بهتر می‌داند.
[1] حب الله, اضاءات فی الفکر و الدین و الاجتماع, ج 3 سوال 418.
[2] . و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستيد! و به پدر و مادر نيكى كنيد! هر گاه يكى از آن دو، يا هر دوى آنها، نزد تو به سن پيرى رسند، كمترين اهانتى به آنها روا مدار! و بر آنها فرياد مزن! و گفتار لطيف و سنجيده و بزرگوارانه به آنها بگو.
[3] حر عاملی, وسائل الشیعة, ج 21 ص 487.
[4] فتال نیشابوری, روضة الواعظين و بصيرة المتعظين, ج 1 ص 105.
[5] عیاشی, تفسیر العیاشی, ج 1 ص 241.
[6] کوفی, تفسير فرات الكوفي, 104.
[7] . اگر تلاش کردند برای من شریک قرار دهی … (عنکبوت: 8 و لقمان: 15)