حیدر حب الله

ترجمه: محمدرضا ملایی

سوال[1]: چندین مرتبه از حضرت عالی تقسیم سنت به سنت واقعی و سنت حکایت شده را شنیده‌ام. آیا اختلاف با قرآنیون[2] در سنت حکایت شده است یا سنت واقعی؟

جواب: سنت واقعی، همان واقعیتِ صادر شده از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله است اما سنت حکایت شده همین نصوصی است که به عنوان روایت به دست ما رسیده و در کتابهای حدیثی مسلمین موجود است و از آنچه که از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله صادر شده حکایت می‌کند. حال این حکایت، گاهی یقینی است – مانند هنگامی که با یک خبر و روایت متواتر مواجه می‌شویم – و گاهی هم ظنی است مانند هنگامی که یک خبر واحد به دست ما می‌رسد.

اختلاف اصلی بین قرآنیون و دیگران، بر سر سنتِ واقعی است. قرآنیون معتقدند سنت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله حجیت ندارد بلکه آنچه حجت و معتبر است فقط و فقط قرآن کریم می‌باشد. دستور قرآن به اطاعت از پیامبر صلی الله علیه و آله، در واقع از یک جهت، دستور به اطاعت از قرآنی است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از آن خبر داده و از جهت دیگر، دستور به اطاعت از رسول الله در احکام ولائی ایشان است که زمان‌مند بوده که مختص به عصر خود ایشان است.

در عین حال گاهی می‌بینیم برخی از این قرآنیون، اصل حجیت سنتِ واقعی را قبول می‌کنند ولی دامنه‌ی سنت حکایت شده و معتبر در نزد اینان بسیار محدود است؛ همانطور که در گفتار برخی از اینان مشاهده می‌شود که می‌گویند آنچه حجت است فقط سیره‌ی عملی است یعنی همان عاداتی که معلوم است و به ما رسیده مانند کیفیت نماز. گاهی هم می‌بینیم برخی از آنها، فقط و فقط خبر یقینی را حجت می‌دانند و معتقدند به ندرت می‌توان نسبت به روایات و اخبار، یقین پیدا کرد.

در هر صورت، مرکز اختلاف اساسی بین قرآنیون و دیگران، در درجه‌ی اول، بر سر سنت واقعی است.

نتیجه‌ای که من در خلال بررسی سنت و حدیث به آن رسیدم، حجیت سنتِ واقعی به صورت فی الجملة است البته به همراه تفصیلاتی که در کتاب «حجیة السنة فی الفکر الاسلامی» به آن پرداخته‌ام. لذا من با قرآنیون در این موضوع هم نظر نیستم و ادله‌ی آنها را نیز قبول ندارم. همچنین من با اینکه هم‌نظر و هم‌رأی با برخی از قرآنیون درباره‌ی حجیتِ (فقط) سیره‌ی عملی و یا حجیت (فقط) خبر یقینی نیستم ولی درباره‌ی حجیتِ سنت محکی[3] معتقدم آنچه حجت می‌باشد فقط روایتی است که اطمینان به صدور آن داشته باشیم نه مطلق خبر ثقه. با این اوصاف من خود را جزوِ کسانی می‌دانم که تعداد اخبار و روایت معتبر در نزد آنها نسبتا کم است ولی نه به آن اندازه که برخی از قرآنیون می‌گویند که به نظر من مبالغه آمیز و سخت گیرانه است.

[1] حب الله, اضاءات فی الفکر و الدین و الاجتماع, ج 2 سوال 287.

[2] . قرآنیون کسانی هستند بر قرآن تمرکز دارند و توجه آنها به قرآن بسیار بیشتر از توجه به احادیث است. (مترجم)

[3] . همان سنت حکایت شده